خشنودی خدا

خشنودی خدا

در ادامه مطلب

خشنودی خدا

مقدمه

یکی از مقامات بلند معنوی و عرفانی در حرکت و سیر به سوی خداوند توجه به «رضوان الله» و خشنودی خداوند است و رسیدن به آن در مرتبه بالایی از آسمان سیر وسلوک قرار دارد . در قرآن کریم و روایات توصیه های بسیاری نسبت به این که انسان در کارهای خود رضای خداوند را هدف قرار دهد و آن را بجوید و طلب کند، آمده است ؛ زیرا عموم افراد در کارهای خوبی که انجام می دهند از این که هدف را خدا قرار دهند، غفلت دارند و آشنایی آنان بیشتر به این جهت است که کارهای خوب و عبادتها را انجام می دهند تا موجب آسایش دنیا و آخرت گردد. آنها را از عذاب نجات دهد و به بهشت برین برساندبا این که از کمالات مهم معنوی آن است که رضای خداوند محور تمام افعال قرار گیرد.

در این زمینه قرآن کریم به موردی اشاره کرده است که چگونه در فرازی از مهم ترین فرازهای تاریخ صدر اسلام، امیرمومنان علی انگیزه خویش را در حرکتی قهرمانانه خشنودی خداوند قرار می دهد. هنگامی که پیامبر در مکه بودند کافران و مشرکان هم پیمان شدند که شب به خانه آن حضرت حمله و با کشتن آن وجود مقدس چراغ توحید را خاموش کنند. در این وقت بود که امام علی جان خود را به خطر انداخته و حاضر شد در بستر پیامبر بیارآمد تا این که مشرکان از هجرت و بیرون رفتن پیامبر از مکه مطلع نشوند، و در حقیقت جان خود را فدای اسلام می کند، قرآن در آن باره می فرماید «ومن الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات اللّه؛ و بعضی از انسانها کسانی هستند که به خاطر خوشنودی خدا بذل جان می کنند» (سوره بقره، آیه 207).

امام سجاد در دعای ابوحمزه می فرماید: خدایا! پاداش این عبادت و گفتار و دعای مرا خشنودی خود قرار بده .

لذا اگر کسی دارای چنین انگیزه ، شوق ، وعشقی باشد که کارها را برای جلب رضای خداوند انجام دهد، خود این علاقه از کمالات معنوی محسوب می شود والبته این مقامی است که هر کسی به آن نمی رسد و تنها کسی که سیرو سلوک به سوی خداوند را شروع و مراحلی را طی کرده باشد می تواند با این کمال انس پیدا کند و با عشق به سوی خدا حرکت و کار کند.

کسی که در وادی معنویات نیست و سر در امور مادی دارد و بر آنچه که بر او می گذرد دل خوش کرده، ابداً به این فکر نخواهد افتاد که کارها را برای رضای خداوند انجام دهد؛ زیرا رضوان اللّه قلّه ایست که انسان باید همه چیز را غیر از خداوند پشت سر بگذرد تا به آن برسد؛ اما کسی که در پستی ها قرار دارد و با اموردنیا انس گرفته و با آنها حشر ونشر دارد، هرگز بویی از رضوان اللّه به مشامش نخواهد رسید.

از این روی این توفیق بزرگ نصیب کسی می شود که در مراحل سیر وسلوک حرکت کند آن هم پس از مدتی زحمت کشیدن، آن عشق و علاقه در او پیدا می شود که در کارها به دنبال خشنودی خداوند باشد. خوشا به حال فردی که در وقتی که دیگران به سوی امور مادی حرکت می کنند و مقصدهای مادی را می جویند او هدف خود را رضای خدا قرار دهد و در طلب آن برآید.

و برای این که بهتر به ارزش رضوان اللّه آشنا شویم مطلبی را در باب بهشت و هدف بعثت پیامبر یاد آور می شویم.

ارزش بهشت:

بهشت جایی است که همه نعمت های الهی در آ ن فراهم است و دارای دو ارزش است: یکی نعمت های ظاهری: نهرها، باغ ها، درختان و انواع لذتها و دیگر آن که بهشت تجسم و تبلور ومحل تجلی رضوان اللّه است؛ یعنی کسی که در بهشت قرار می گیرد، احساس می کند که خدا از او خشنود است؛ زیرا اگر کسی مورد غضب خدا باشد در بهشت جایی ندارد. قرآن کریم هر دو ارزش را برای بهشت بیان می کند و می فرماید:

« بگو: آیا شما را بهتر از این خبر دهم؟ پرهیزکاران نزد پروردگارشان باغهایی دارند که در آن جوی هایی روان است و در آن جاودانه و نیز همسرانی پاکیزه و در بهشت از خشنودی خدا برخوردارند». (سوره آل عمران، آیه15)

و هچنین در جای دیگر می فرماید:

«خداوند به مردان و زنان مومن باغهایی را وعده داده است که در آن جویبارانی روان است که جاودانه است و خشنودی و رضای خداوند از همه اینها برتر است و پیروزی بزرگ همین است.(سوره توبه، آیه72 )

که دراین آیه شریفه بعد از بیان نعمت های بهشتی می فرماید: «و رضوان من اللّه اکبر»؛ یعنی مهم ترین نعمتی که نصیب اهل بهشت می شود، رضوان اللّه است که آن «اکبر» است یعنی ارزش آن از تمام نعمت های بهشتی برتر است و نمی توان ارزش آن را در مقایسه با چیزهای دیگر حتی اگر ارزشمند هم باشند، بیان کرد؛ همان گونه که درباره عظمت خداوند آمده است: «اللّه اکبر» درباره رضوان اللّه هم کلمه «اکبر» آمده است پس چنانکه عظمت خداوند در تعریف و توصیف نمی گنجد و به بیان نمی آید، ارزش رضوان اللّه نیز برتر از بیان و گفتار است و نمی توان برای آن قدرو قیمتی معین کرد؛ زیرا شخص بهشتی احساس می کند که خداوند از او خشنود است و در پناه لطف او قرار دارد و این جاست که تمام نعمت ها برای او زیبا ولذت بخش می شود. پس ارزش همه نعمتهای بهشتی از رضوان اللّه گرفته شده است و اوست که با پرتو افشانی به همه نعمتهای بهشت، نور، جلا و ارزش می دهد.

هدف بعثت:

سه هدف اساسی در بعثت پیامبران وجود دارد که آنان برای هدایت انسانها،آن اهداف را تعقیب می کردند:

1 ـ قرب الهی.

2ـ رضوان اللّه.

3ـ لقاء اللّه.

پیامبران می آمدند تا انسان را از مسیر انحراف و دور گشتن از خداوند نجات دهند و به راه قرب هدایت کنند و آنها را گام به گام به مرحله ای برسانند که شایسته «رضوان اللّه» گردند و درآن صورت به آنان نوید «لقاء اللّه» می دهند.

لقاء اللّه عالی ترین کمال و هدف از خلقت انسان است و اگر کسی به رضوان اللّه برسد گام بعد که به سرعت انجام می گیرد، لقاء اللّه است و رضوان اللّه متصل به لقاء اللّه است و دیگر کمالی برتر از آن تصور نمی شود و لقای خداوند آرزوی هر پیامبر، وصی، عارف وسالک است که همه آنها برای این مقصد کوشش می کردند.

یکی از آثار مهم سوره قدر آن است که انسان را به رضوان اللّه می رساند و لذا می توان آن را از برترین آثار عرشی و نورانی این سوره شریفه دانست .

حضرت امیرمومنان می فرماید: «ولن تطرف عین قارئها إلا نظر اللّه و ترحّم علیه» کسی که این سوره را می خواند چشم برهم نمی زند، مگر آن که خداوند به او نظر می کند و رضوان و خشنودی خود را شامل حال او می سازد.

راه رسیدن به خدا از دیدگاه قرآن و روایات

   قرآن از راه به سوی خدا دو تعبیر دارد:

    الف) سبیل

    ب) صراط و صراط مستقیم

    راغب اصفهانی در مفردات، صراط را «الطَّرِیقُ الْمُسْتَقیمُ» معنا می‌کند و دربارۀ معنای سبیل می‌نویسد:

    الطَّریقُ الَّذی فیهِ سُهُولَةٌ. سبیل آن راهی است که پیمودن آن هموار و آسان است.

    علامه طباطبایی در این‌باره می‌فرماید:

    صراط در قرآن هیچ‌گاه جمع بسته نشده و همیشه مفرد است ولی سبیل به «سُبُل» جمع بسته شده است.

    اکنون آیاتی که در آنها واژۀ سبیل و صراط آمده است را بررسی می‌کنیم تا علت مفرد بودن صراط و جمع بسته شدن سبیل روشن شود و در نهایت راه و راههای خداشناخته شده و این پرسش نیز پاسخ داده شود که آیا رسیدن به معرفت الهی و کمال معرفت از دیدگاه قرآن و احادیث اسلامی یک راه است یا راههای متعدد؟

الف) سبل الهی در قرآن

    یکی از آیاتی که در آن برای خدا «راهها» مطرح شده این است:

    ﴿وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ﴾

    و کسانى که در [راه] ما کوشیده‏اند به یقین راههاى خود را بر آنان می‌نماییم و در حقیقت‏ خدا با نیکوکاران است. جهاد به معنای استفراغ وسع و به‌کارگیری تمامی توان است و عبارت «فینا» بر خلوص دلالت دارد. بنابراین خداوند به دو شرط راه خود را به انسان نشان می‌دهد، نخست به‌کارگیری از تمام توان و دوم اخلاص. در واقع کسانی که این دو شرط را در زندگی معنوی خود ایجاد می‌کنند و با تمامی توان برای خدا به میدان می‌آیند، به وعدۀ خداوند، به طور قطع راههای الهی به آنها نشان داده می‌شود. در این آیه از راه خدا به سُبُل تعبیر شده است و با توجه به اینکه سُبُل به معنای راهها است، درمی‌یابیم که برای رسیدن به خدا راههایی وجود دارد.

    پیامبران الهی در احتجاج با مخالفان خود این نکته را مطرح می‌کردند، که چرا در مسیر زندگی بر خدا تکیه نمی‌کنید، در حالی که خداوند متعال، راههای رسیدن به مقصد را به ما نشان داده و تبیین کرده است. از این رو در سورۀ ابراهیم می‌فرماید:﴿وَما لَنا أَلَّا نَتَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ وَقَدْ هَدانا سُبُلَنا﴾

    و چرا بر خدا توکل نکنیم و حال آنکه ما را به راههایمان رهبرى کرده است.بنابراین پیامبران راههایی به سوی مقصد دارند، که خداوند آنها را به سوی آن راهها هدایت کرده است.

    در قرآن کریم واژۀ «سُبُل» علاوه بر پیامبران، در سورۀ نحل برای زنبور عسل نیز به کار رفته است: ﴿وَأَوْحى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ ثُمَّ کُلِی مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ فَاسْلُکِی سُبُلَ رَبِّکِ ذُلُلًا﴾

    و پروردگار تو به زنبور عسل وحى [= الهام غریزى] کرد که از پاره‏اى کوهها و از برخى درختان و از آنچه داربست [و چفته‏سازى] می‌کنند خانه‏هایى براى خود درست کن سپس از همۀ میوه‏ها بخور و راههاى پروردگارت را فرمانبردارانه بپوى.

    از این رو مطابق این آیه معلوم می‌شود که زنبور عسل هم به سوی پروردگار خود راههایی دارد.

    در آیۀ هجدهم سورۀ مبارکۀ مائده به واژۀ صراط و همچنین سُبُل اشاره شده است:﴿یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَیُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ یَهْدِیهِمْ إِلى صِراطٍ مُّسْتَقِیمٍ﴾

    خدا هرکه را از خشنودى او پیروى کند، به وسیلۀ آن [کتاب] به راههاى سلامت رهنمون می‌‌شود، و به توفیق خویش آنان را از تاریکیها به سوى روشنایى بیرون می‌‌برد و به راهى راست هدایتشان می‌‌کند.

   در اینجا واژۀ سبیل، جمع بسته شده و صراط به صورت مفرد آمده است. از این آیه چنین استنباط می‌شود که راههای مختلف باید به صراط مستقیم منتهی شوند. خداوند به وسیلۀ قرآن و به وسیلۀ پیامبر (صلّی الله علیه و آله) کسانی را که از رضوان و خشنودی خداوند پیروی کنند به راههای سلام، هدایت می‌کند. سلام یا سلامتی نامی از نامهای خداوند است و یا چون یکی از نامهای بهشت، دار السلام است، می‌توان از آن به بهشت تعبیر کرد، همچنین می‌توان از آن، سلامتی مادی و معنوی را برداشت کرد. بنابراین خداوند انسان را به راههای خدا، راههای بهشت یا راههای سلامتی مادی و معنوی هدایت می‌کند و به این وسیله رهروان را از تاریکیها می‌رهاند و به عالمی نورانی وارد می‌کند و در نتیجه، آنها را به صراط مستقیم هدایت می‌کند. به این ترتیب، این آیه نشان می‌دهد، راههای فرعی و سبیل‌های مختلف، باید به صراط مستقیم منتهی شوند .

رضایت و خشنودی خدا در چیست و چگونه خداوند از انسان راضی میشود؟

رضایت و خشنودی خدا امری نسبی است، به این معنا که خداوند مجموعه قوانینی را برای تکامل و پیشرفت بشریت و سعادت و خوشبختی آنان فرستاده است، آن قوانین تشریعی که به صورت وحی و کتاب آسمانی و تفسیر و تفصیل آن توسط اولیای الهی و معصوم در اختیار انسان قرار گرفته، مجموعهای از بایدها و نبایدها را تشکیل میدهد، انسان کامل کسی است که با اطاعت کلیه قوانین الهی، رضایت و خشنودی خدا را کسب کرده باشد، از سویی میدانیم همه انسانها از لحاظ معرت و شناخت، ایمان و معنویت، اطاعت و تسلیم پذیری عملی فرمان الهی یکسان نیستند، خداوند از چهارده معصوم(ع) راضی و خشنود است، چنان که از سلمان و ابوذر و مقداد نیز رازی و خضوند است. اما میزان و نسبت رضایتمندی خداوند به میزان عمل آنان از لحاظ کمیت و کیفیت و اخلاص و معرفت آنان بستگی دارد. از سویی میدانیم برخی اعمال از ویژگیهای برتر و ممتازی برخوردارند، به گونهای که میتوان آنها را به عنوان اصول و زیر کارهای جلب رضایت و خشنودی خداوند دانست. باید به قرآن که زبان خداوند است، مراجعه نمود و از زبان او کشف کرد که انجام چه کارهایی موجب جلب رضایت حضرتش میگرد. رضایت وخشنودی خدا در بیش از سی آیه بیان شده است.

به برخی از آیات که تقریبا در بردارنده محتوای بقیه آیات و بیان کننده همه ویژگی هایی است که رضایت خداوند را جلب میکند اشاره میشود.

رضوان و رضایت خدا شامل کسانی میگردد که:

1 - ایمان به خدا و قیامت داشته باشند.

2 - خانه و وطن خویش را برای حفظ دین شان رها کنند و هجرت نمایند.

3 - با مال جان خویش در راه خدا جهاد نمایند.

4 - پیوسته پیرو ولایت و رهبری باشند.

5- رضایت خدا را در صدق و راستی (گفتار و عمل) باید جست و جو کرد.

رابطه تقوا و جلب رضایت خدا

رعایت تقوا در همه کارها مخصوصا حق الناس موجب رضایت و خشنودی خداوند است، اما چون تقوا دارای مراتب و درجات است، قران رضایت خداوند را برای تقوا پیشگانی بیان میکند که دارای شش صفت ممناز باشند:

1 - آنان که در برابر گفتار و کردار خویش به شدت احساس مسئولیت میکنند و از کیفر گناهان خویش بیمناکند و پیوسته میگویند: پروردگارا! ما ایمان آوردهایم. پس ما را بیامرز از عذاب آتش رهایی بخش!

2 - تقوا سیر تانی که صبر و استقامت و پشتکار در طاعت خدا و ترک حرام و لذتهای نامشروع و تمامی مصایب و مشکلات را پیشه خویش ساختهاند.

3 - آنان که از نفاق، دورغ، تقلب و خیانت بدورند و راستگو و درست کردارند.

4 - آنان که در راه بندگی و عبودیت خدا، خاضع و فروتن هستند.

5 - آنان که از نفاق مال و جان خویش دریغ نمیورزند و با اشتیاق آن چه را دارند، انفاق میکنند.

6 - آمرزش طلبان سحر خیزی که به یاد خدا در سحر گاهان به پا میخیزند و در پیشگاه با عظمتش استغفار و طلب آمرزش میکنند.

شکر نعمت و خشنودی خدا

در برخی آیات آمده که خداوند از کفران نعمت ناخشنود است و شکر نعمتهای مادی و معنوی موجب جلب رضایت خدا میگردد.

عملی که موجب رضایت خداوند از حضرت اسماعیل(ع) شد

قرآن در مورد حضرت اسماعیل(ع) میفرماید: اسماعیل همواره مورد رضایت و خشنودی پروردگارش بود، چه این که او خوش قول و صادق الوعد بوده و پیوسته خانودهاش را به نماز و زکات توصیه مینمود.

در سوره توبه میفرماید: رضایت و خشنودی خدا شامل حال مردان و زنان مؤمنی میگردد که:

1 - در برابر مسلمانان احساس مسئولیت میکنند و یار و یاور یکدیگرند و همدیگر را تأیید و تقویت میکنند.

2 - پیوسته امر به معروف و نهی از منکر میکنند.

3 - در اقامه نماز و بر افراشته شدن فرهنگ و محتوای آن تلاش میکنند.

4 - زکات مال خویش را میپردازند و از دستگیری فقرا و مستمندان غفلت ندارند.

5 - پیرو خدا و پیامبر هستند.

رضایت و خشنودی خدا در حزب اللهی شدن است

حزب اللهی شو تا خدا از تو راضی گردد و از مواهب و الطاف خویش تو را بهرهمند سازد تا تو نیز از او خوشحال و خشنود گردی. در دو آیه از حزب اللَّه و در یک آیه از حزب الشیطان  سخن به میان آمده است. در سوره مجادله دو حزب مذکور و ویژگیهای طرفداران آنها بیان شده و با هم مقایسه گشته است.

خداوند، رضایت و خشنودی خویش را از حزب اللَّه در این سوره بیان کرده است. به بیان دیگر: خداوند به رغم میل غوغاسالاران دور از فرهنگ قرآن روزگار ما، جامعه را به دو طیف خودی و غیر خودی یا حزب اللَّه و حزب الشیطان تقسیم نموده و به مؤمنان هشدار داده است که جمه میان محبت خدا و محبت دشمنان خدا در یک دل ممکن نیست. باید از میان آن دو یکی را برگزید:

هیچ گروهی را نمییابی که ایمان به خدا و قیامت داشته باشد و در عین حال با دشمنان خدا و رسول اظهار دوستی نماید، هر چند آنان پدران، فرزندان، برادران یا خویشان آنها باشند.

محبت به پدران و فرزندان و اقوام، بسیار خوب استو نشانه زنده بودن عواطف انسانی است، اما هنگامی که این محبت رو در روی محبت خدا قرار میگیرد، ارزش خود رااز دست میدهد.

زمانی خداوند از شما رضایت دارد و از عملکرد شما خشنود میگردد که حب و بغضها و دوستی و دشمنیها را برای خدا خالص کنید. امام صادق(ع) میفرماید: کسی که برای خدا دوست دارد و برای خدا دشمنی میکند و برای خدا میبخشد، ایمانش کامل است.

در سوره ممتحنه میفرماید: اگر شما مسلمانان برای رضای خدا و خشنودی او هجرت کردید و جهاد نمودید، پس با دشمنان خدا و دشمنان خودتان هرگز طرح دوستی نریزید.

خشنودی خدا جز با یاد خدا به دست نمیآید

آخرین سخن این که تا انسان به مقام عبودیت و بندگی محض نرسد و از این راه نفس مطمئنه را تحصیل نکند، نمیتواند به رتبه راضیة و مرضیة،  که مقام رضا و خشنودی متقابل خدا و بنده است، نایل گردد. تحصیل آن نیز با ذکر عملی خداوند میسر است: الا بذکر اللَّه تطمئن القلوب.

نگاهی به جایگاه احسان و نیکی به والدین در قرآن و حدیث؛ راهی به سوی بهشت

الف. در چهار سوره از قرآن مجید نیکی به والدین بلافاصله بعد از مسأله توحید قرار گرفته این هم ردیف بودن دو مسأله بیانگر این است که اسلام تا چه حد برای پدر و مادر احترام قائل است. به عنوان مثال، در سوره اسرا آیه 23 می خوانیم: و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر احسان کنید! ب. اهمیت این موضوع تا آن جاست که هم قرآن و هم روایات صریحاً توصیه می کنند که حتی اگر پدر و مادر کافر باشند، رعایت احترامشان لازم است. در سوره لقمان آیه 15 می خوانیم: اگر آنها به تو اصرار کنند که مشرک شوی اطاعتشان مکن، ولی در زندگی دنیا به نیکی با آنها معاشرت نما!

ج. شکرگزاری در برابر پدر و مادر در قرآن مجید در ردیف شکرگزاری در برابر نعمتهای خدا قرار داده شده چنان که در سوره لقمان آیه 14 می خوانیم: مرا و پدر و مادرت را شکر کن.

د- قرآن حتی کمترین بی احترامی را در برابر پدر و مادر اجازه نداده است. در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است:

اگر چیزی کمتر از اف وجود داشت، خدا از آن نهی می کرد و این حداقل مخالفت و بی احترامی نسبت به پدر و مادر است، و منظور از این جمله نظر تند و غضب آلود به پدر و مادر کردن می باشد(تفسیر نمونه/ج12،ص79)

ه. با اینکه جهاد یکی از مهمترین برنامه های اسلامی است، تا زمانی که جنبه وجوب عینی پیدا نکند، یعنی داوطلب به قدر کافی باشد، بودن در خدمت پدر و مادر از آن مهم تر است، و اگر موجب ناراحتی آنها شود، جایز نیست.

در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم که مردی نزد پیامبر(ص) آمد و عرض کرد من جوان با نشاط و ورزیده ای هستم و جهاد را دوست دارم ولی مادری دارم که از این موضوع ناراحت می شود، پیامبر(ص) فرمود: برگرد و با مادر خویش باش، قسم به آن خدایی که مرا به حق مبعوث ساخته است، یک شب مادر با تو مانوس گردد از یک سال جهاد در راه خدا بهتراست(همان/ص 80)! ولی البته هنگامی که جهاد، جنبه وجوب عینی پیدا کند و کشور اسلامی در خطر قرار گیرد و حضور همگان لازم شود، هیچ عذری پذیرفته نیست، حتی نارضایتی پدر و مادر.

انسان باید در برابر پدر و مادر خود حق شناس باشد و احترام و نیکی به آنها را هرگز فراموش نکند، هر چند زحمات آنان به قدری ارزشمند است که فرزندان هرگز نمی توانند آن گونه که شایسته مقام و منزلت پدر و مادر است ، دین خود را نسبت به آنها ادا کنند و ذره ای از آن همه محبت را جبران نمایند.

شناخت جایگاه و مقام والدین

جایگاه پدر و مادر بسیار والاست که انسان قادر به درک این عظمت نمی باشد. پدر و مادر واسطه آفرینش فرزند و مسؤول تربیت و پرورش او می باشند، بدین سبب در دین مقدس اسلام بالاترین تأکید در اطاعت و احترام به آنان شده است تا جایی که خداوند متعال در قرآن کریم نام آنان را در ردیف نام خود قرار داده و پس از دستور به شکرگزاری خود، بر لزوم قدردانی از آنان تأکید می نماید و می فرماید:آری به او توصیه کردم که برای من و برای پدر و مادرت شکر بجا آور که بازگشت [همه شما] به سوی من است! و هر گاه آن دو، تلاش کنند که تو چیزی را همتای من قرار دهی، که از آن آگاهی نداری [بلکه می دانی باطل است]، از ایشان اطاعت مکن، ولی با آن دو، در دنیا به طرز شایسته ای رفتار کن و از راه کسانی پیروی کن که توبه کنان به سوی من آمده اند سپس بازگشت همه شما به سوی من است و من شما را از آنچه عمل می کردید آگاه می کنم.(لقمان/14-15)

پیامبر اکرم(ص) نیز از مقام عظیم و والای پدر و مادر، نزد خداوند خبر می دهد و می فرماید: خداوند با خشنودی والدین خشنود می شود و با خشمگین شدن والدین خشمگین می گردد و این نشان دهنده توجه و عنایت ویژه پروردگار نسبت به مقام و منزلت والدین می باشد.

همچنین ایشان در بیان عظمت و شأن این دو موجود گرانقدر می فرماید: نگاه محبت آمیز فرزند به پدر و مادرش، عبادت است.(محدث نوری/ مستدرک الوسائل/ ج9/ ص152)

آری ، همین نگاه ساده و همراه با مهر و محبت به پدر و مادر که باعث خشنودی و شادمانی آنها خواهد شد و رضایت آنها را در پی خواهد داشت ،عبادت محسوب می شود ؛ همان هایی که با تحمل مشقتهای فراوان در راه پرورش فرزندان فداکاری ها کرده اند و لذا، شایسته ترین انسانها برای احترام و قدردانی معرفی شده اند.

اهمیت احترام به والدین

در فرهنگ دینی ما احترام به پدر و مادر از جمله ضروریات و مهمترین مسائل اخلاقی محسوب شده که خداوند متعال به آن سفارش فراوان کرده است. قرآن کریم بعد از اصل توحید، یکی از مهمترین تعلیمات انسانی را نیکی به پدر و مادر معرفی فرموده است: پروردگارت مقرر داشت که جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. اگر یکی از آن دو یا هر دو در کنار تو به سالخوردگی رسیدند به آنها [حتی]اف مگو و به آنان پرخاش مکن و با آنها سخنی شایسته بگو و از روی مهربانی و لطف، بالِ تواضع خویش را برای آنان فرودآور و بگو: پروردگارا!بر آن دو رحمت آور، همان گونه که مرا در کودکی تربیت کردند.(اسراء/23-24)

آری، بی احترامی به پدر و مادر گناه بزرگی است که خداوند به راحتی از آن نمی گذرد و تا روز قیامت صبر نمی کند و فرزند خطاکار را سریع مجازات می نماید. پیامبر بزرگ ما در اهمیت این موضوع می فرماید: «کیفر سه گناه تا قیامت به تاخیر نمی افتد عاق پدر و مادر، ظلم و تجاوز به مردم و ناسپاسی در مقابل احسان و نیکی دیگران.»

آثار نیکی و احترام به والدین

نیکی و احترام به پدر و مادر و راضی و خشنود نمودن آنان، آثار و فواید بسیار مهم و ارزنده و سعادت دنیوی و اخروی را در پی خواهد داشت . در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1 - خشنودی خداوند و غفران الهی

خشنودی خداوند یکی از مهم ترین نتایج نیکی و احترام به والدین است چنان که امام صادق (ع) می فرماید: «حسن سلوک و نیکی به والدین از حسن شناخت و معرفت عبد به خداوند تعالی است، زیرا هیچ عبادتی انسان را به سرعت نیکی به پدر و مادر به خشنودی خداوند تعالی نمی رساند آن هم احسانی که محض تحصیل رضای پروردگار باشد.»

بدین جهت خداوند در سوره اسراء بعد از آنکه انسان را به نیکی کردن و احترام به پدر و مادر دستور می دهد، می فرماید: «پروردگارتان به آنچه در درون شماست، آگاه تر [از خودتان]است. اگر صالح باشید، قطعاً او آمرزنده توبه کنندگان است.»(اسراء/25)

بنا بر این از آنجا که گاهی در باره حفظ حقوق پدر و مادر و احترام آنها و تواضعی که بر فرزند لازم است ممکن است لغزش هایی پیش بیاید که انسان آگاهانه یا ناآگاه به سوی آن کشیده شود . چنانچه بلافاصله پشیمان شود و در مقام جبران برآید، مسلماً مشمول عفو خدا خواهد شد.

2 - طول عمر

یکی دیگر از آثار احترام به والدین، طولانی شدن عمر انسان است .پیامبر(ص)در این باره می فرماید: « ای فرزند آدم! به پدر و مادرت نیکی کن و صله رحم داشته باش تا خداوند، کارت را آسان و عمرت را طولانی بگرداند. پروردگارت را فرمان ببر تا خردمند به شمار آیی و از او نافرمانی نکن که نادان شمرده می شوی.» همچنین می فرماید:«در آنچه خدای متعال در «الواح» به موسی(ع) داد، از جمله چنین بود:... مرا و پدر و مادرت را سپاسگزاری کن، تا تو را از نابود شدن ها حفاظت کنم و اجلت را به تأخیر بیندازم و به تو زندگی ای پاک ببخشم و تو را از این زندگی به سوی بهتر از آن، ببرم.»

امام باقر (ع) نیز با تحسین کسانی که والدین خود را مورد احترام و نیکی قرار می دهند می فرماید: «خوشا به حال کسی که به پدر و مادر خود نیکی کند، زیرا خداوند بر عمر او می افزاید»

3 - فراوانی روزی

خداوند متعال «رزاق» است؛ تمامی موجودات بر سفره لطف و احسان او حضور دارند و از نعمت های او چه مادی و چه معنوی بهره مند می شوند. وظیفه ما در قبال این همه نعمتی که خداوند به ما عطا کرده این است که همیشه و در همه حال سپاسگزار او باشیم. در حقیقت شکر نعمت عامل بسیار مؤثری در افزایش نعمت ها و الطاف الهی است که خداوند با صراحت بدان اشاره فرموده است: « و پروردگارتان اعلام کرد که اگر مرا سپاس گویید، بر نعمت شما می افزایم و اگر کفران کنید، بدانید که عذاب من سخت است.»

پدر و مادر نیز از جمله بزرگترین نعمت هایی هستند که خداوند به بندگانش ارزانی داشته است و باید خدا را به خاطر وجود این نعمت های گرانقدر شاکر بود .

در آیه 14 سوره لقمان، شکر والدین هم ردیف شکر خدا آمده است:«أَنِ اشْکُرْ لِی وَ لِوالِدَیْکَ؛ [به انسان توصیه کردیم]که شکرگزار من و پدر و مادرت باش!»

امام رضا(ع) در این باره می فرماید:«خدا امر فرموده به شکرگذاری از خودش و برای والدین، پس اگر کسی والدین را شکر نکند، خدا را هم شکر نمی کند.

4- آسان شدن مرگ

مرگ یک رخداد طبیعی در زندگی انسان است و در روایتی از امام رضا(ع) به عنوان یکی از وحشتناک ترین مراحل زندگی انسان معرفی شده است. در حالی که مرگ برای انسان مؤمن و صالح آسان و بنا به سخن امام علی(ع) ارزشمندترین هدیه برای او می باشد آن جا که فرمود: «أفضل تحفة المومن الموت»

خداوند در قرآن کریم در وصف مرگ پرهیزگاران می فرماید: «همانها که فرشتگان [مرگ]روحشان را می گیرند در حالی که پاک و پاکیزه اند به آنها می گویند: «سلام بر شما! وارد بهشت شوید به خاطر اعمالی که انجام می دادید!»(نحل/32)

امام صادق(ع) راحتی در هنگام مرگ و آسان شدن سکرات موت را از دیگر آثار احترام و نیکی به والدین برشمرده و می فرماید: «کسی که دوست دارد خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان سازد، نسبت به خویشان و نزدیکان و پدر و مادرش نیکوکار باشد و اگر چنین کند خدای متعال سختی های مرگ را بر او آسان می کند»

5 - ورود به بهشت و برخورداری از درجات بالای بهشتی

از جمله آثار اخروی که در نتیجه احترام به پدر و مادر برای انسان حاصل می شود ،رسیدن به بهشت و بهره مندی از نعمتهای فراوان آن است.

خداوند در قرآن سعادت و شقاوت انسان را بسته به اعمال او می داند و برای هر یک از اعمال انسان درجه و مرتبه ای قرار داده است: «برای هر یک برابر اعمالی که انجام داده اند درجاتی است، که پروردگار تو از آنچه می کنند غافل نیست.»(انعام/132)

اگر احترام به پدر و مادر در نزد خدا در مرتبه ای بسیار بالا قرار دارد، پس چه پاداشی بهتر و ارزشمندتر از بهره مندی از بهشت و درجات بالای آن برای انسان می تواند وجود داشته باشد؟

امام باقر(ع) در مورد مؤمنان برخوردار از جایگاه والای بهشتی می فرماید: «اگر مؤمنی چهار ویژگی در خود داشته باشد خداوند او را در بالاترین و شریف ترین جایگاه قرار خواهد داد: کسی که یتیمی را پناه داده و بر او پدرانه نظر افکند، کسی که ضعیفی را مورد ترحم قرار دهد و در حد کفایت به او کمک کند، کسی که به والدین خود انفاق و با آنان مدارا کند، و[آن که]به ایشان نیکی کرده واز نگران ساختن آنها اجتناب نماید.»

6 - همنشینی با نیکان

یکی از پیامدهای نیک احترام به والدین، همنشینی با نیکان در آخرت است. بزرگترین آرزو و خواسته اهل ایمان، همنشینی با «ابرار» چه در دنیا و چه در آخرت است . آنان از خدا می خواهند که با نیکان بمیرند و با ایشان محشور شوند: «پروردگارا! گناهان ما را بیامرز و زشتی های ما را بپوشان و ما را با نیکان بمیران.»

کسی که به خدا ایمان داشته باشد، برای جلب رضایت خدای متعال و برخورداری از فضل و رحمت الهی تمام سعی و تلاش خود را به کار می گیرد و با اعمال شایسته ،راه رسیدن به رستگاری را می پیماید . یکی از آن اعمال نیک، احترام به پدر و مادر است که سعادت آخرت و همنشینی با نیکان را به دنبال خواهد داشت .

پیامبر اکرم(ص) در بیان نیکی به پدر و مادر و نتیجه آن در آخرت و روز قیامت می فرماید: «کسی که برای پدر و مادرش حج انجام دهد و یا بدهکاری آنها را بپردازد، خداوند او را در روز قیامت با نیکان بر می انگیزد.»

7 - اجابت دعای والدین در حق فرزندان

انسان موجودی است که همیشه به خداوند محتاج است و همواره در تمام کارها باید به او متوسل شود و از او کمک بخواهد . دعا بهترین وسیله ارتباط بین خدا و انسان است . خداوند بزرگ بندگان خود را به دعا کردن سفارش نموده و وعده استجابت به آنان داده است. چنانکه درسوره بقره می فرماید: «دعای دعا کننده را، به هنگامی که مرا می خواند، پاسخ می گویم.»

البته خداوند متعال برای دعا و استجابت آن و همچنین برای درخواست کنندگان آن شرایطی قرار داده است که باید به آن شرایط عمل نمود. در این خصوص پدر و مادر از جمله کسانی هستند که دعایشان در حق فرزندان خوش رفتار مستجاب می شود .

در اهمیت دعا برای فرزندان همین بس که حضرت امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه، دعای 25 را به فرزندان خود اختصاص می دهد و از خداوند نیک بختی آ نها را می خواهد.

امام صادق(ع) در اهمیت دعای والدین در حق فرزندان می فرماید: «خداوند دعای سه کس را رد نخواهد کرد: دعای پدر در حق فرزند در هنگام نیکی به او، دعای پدر بر ضد فرزند(نفرین) هنگامی که مورد عاق او واقع شود و دعای مظلوم بر ظالم.»

8 - موجب نیکی فرزندان

والدین از نظر اخلاقی و تربیتی بر فرزندان خود تأثیر زیادی دارند. پدر و مادر اولین کسانی هستند که فرزندان در تمام مراحل زندگی،آنها را به عنوان الگوی خود قرار می دهند.

بنا بر این کسی که انتظار ادب و معرفت و حق شناسی از فرزندانش دارد، باید همین حالت را نسبت به پدر و مادر خودش و بزرگترها نشان دهد، تا کوچکترها هم از او بیاموزند.اگر کسی پدر و مادرش را احترام کرد نتیجه آن را در احترام فرزندانش به خود خواهد دید. اگر فرزند ببیند که پدر و مادرشان نیکی به والدین را سرلوحه زندگی خود قرار داده اند و به آن اهتمام می ورزند، او هم نسبت به آنان چنین خواهد کرد.

امام صادق(ع) می فرماید: «به پدرانتان نیکی کنید تا فرزندانتان به شما نیکی کنند.» (بحارالانوار/ج71/ص65)

نعمت های روحی بهشت :

از اینکه برخی آیات قرآن مانند آیات یاد شده ، نعمتهای مادی بهشت را می شمارد و مردم را به آنها ترغیب می کند ، گروهی از مسیحیان این موضوع را عیب و نقصی برای اسلام شمرده ، این آیین مقدس را بدین مادیگری متهم ساخته اند ، غافل از اینکه نعمت های بهشت منحصر به همان نعمت های مادی یاد شده نیست بلکه نعمت های روحی فراوانی نیز در بهشت وجود دارد که ما برای نمونه نعمت های زیر را به یادآور می شویم :

1) لذت رضا و خشنودی خداوند از آنها که قرآن کریم آن را بزرگترین نعمت های بهشت می شمرد :

وَعَدَ اللّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاکِنَ طَیِّبَةً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللّهِ أَکْبَرُ ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ ( سوره توبه آیه 72 )

که یعنی :

خداوند به مردان و زنان با ایمان باغهایى وعده داده است که از زیر [درختان] آن نهرها جارى است در آن جاودانه خواهند بود و [نیز] سراهایى پاکیزه در بهشتهاى جاودان [به آنان وعده داده است] و خشنودى خدا بزرگتر است این است همان کامیابى بزرگ

بطوریکه ملاحظه می فرمایید خداوند بعد از آنکه نعمتهای مادی بهشت را از قبیل باغستانها نهرهای جاری و خانه های عالی می شمرد ، خشنودی خداوند را بزرگتر و رستگاری بزرگ می شمارد .

2) آرامش خاطر و خشنودی آنها از خداوند .

یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ؛ ارْجِعِی إِلَى رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً ؛ فَادْخُلِی فِی عِبَادِی ؛ وَادْخُلِی جَنَّتِی :

که یعنی :

  اى نفس مطمئنه ؛ خشنود و خداپسند به سوى پروردگارت بازگرد ؛ و در میان بندگان من درآى ؛ و در بهشت من داخل شو .

3) لذتی که به آنها از راه تسبیح و تحمید ، دست می دهد :

إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمَانِهِمْ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ دَعْوَاهُمْ فِیهَا سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَتَحِیَّتُهُمْ فِیهَا سَلاَمٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ (سوره یونس آیه 9 و 10)

که یعنی :

کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏اند پروردگارشان به پاس ایمانشان آنان را هدایت مى‏کند به باغهاى [پر ناز و] نعمت که از زیر [پاى] آنان نهرها روان خواهد بود [در خواهند آمد] نیایش آنان در آنجا سبحانک اللهم [=خدایا تو پاک و منزهى] و درودشان در آنجا سلام است و پایان نیایش آنان این است که الحمد لله رب العالمین [=ستایش ویژه پروردگار جهانیان است]

4) درودیکه ملائکه با گفتن سلام علیکم ، به آنها می فرستند و همچنین بشارت به خلود و باقیماندن همیشگی آنان در بهشت که ملائکه به آنها می دهند ، از اینها لذتی روحانی و معنوی برای اهل بهشت حاصل می شود :

جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ وَالمَلاَئِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِم مِّن کُلِّ بَابٍ ؛ سَلاَمٌ عَلَیْکُم بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ ( سوره رعد آیه 23 و 24 )

  که یعنی :

  [همان] بهشتهاى عدن که آنان با پدرانشان و همسرانشان و فرزندانشان که درستکارند در آن داخل مى‏شوند و فرشتگان از هر درى بر آنان درمى‏آیند [و به آنان مى‏گویند] درود بر شما به [پاداش] آنچه صبر کردید راستى چه نیکوست فرجام آن سراى

  و همچنین آیه 46 از سوره حجر « ادْخُلُوهَا بِسَلاَمٍ آمِنِینَ » و آیه 34 از سوره ق « ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ » که یعنی با سلامتی داخل بهشت شوید ، این همان روز جاودانگی است .

5) بطور کلی بهشت محل امن و آسایش و آرامش وجدان است که در دنیا برای کمتر کسی چنین نعمت روحی و معنوی میسر است .

« لَهُمْ دَارُ السَّلاَمِ عِندَ رَبِّهِمْ » (بخشی از آیه 127سوره انعام) که یعنی : برای آنان نزد پروردگارشان خانه آرامش و آسایش خاطر است .

منبع:www.akbarya.blogsky.com